Zeka, koşullara ve bir kişinin günlük yaşam sorunlarına çözüm bulma biçimine göre hareket etme yeteneği olarak tanımlanmıştır. Ünlü psikolog Raymond Cattell'e göre, genel zeka, insanlar tarafından herhangi bir akademik ilkeyle ilişkili olmayan genel sorunların üstesinden gelmek için kullanılır. Genel zekanın iki ana türü akışkan zeka ve kristalize zekadır.
Akışkan Zeka ve Kristalize Zeka
Akışkan zeka ile kristalize zeka arasındaki temel fark, birincisinin yaşam boyunca sabit kalması, ikincisinin ise zamanla değişmeye devam etmesidir. Akışkan zekanın yaşa özel olduğu bilinirken, kristalize zeka yaşla fazla değişmez. Her iki tür de genel zeka kategorisine girer ve hiçbir disiplin tarafından nesnel bir şekilde tanımlanamaz.
Akışkan zeka, Cattell tarafından belirtildiği gibi esnek olmayan zeka türüdür. Kişi yeni şeyler yaşarken yeni zeka boyutları biriktirme kapasitesine dayalıdır. İki kişi aynı deneyimi yaşamadığı için yaşa göre hiçbir rol oynamaz. Akışkan zekanın tüm yönleri, yakın zamanda kazanılan becerileri uygulayarak problem çözme ile ilgilidir.
Kristalize zekanın kalıtsal olduğu bilinmektedir ve öğrenme veya yaşam deneyimleriyle değişir. Ayrıca, bu tür genel zekanın gerçek bölümünün, zaman geçtikçe ortalama insanlarda normal olarak arttığına inanılmaktadır. Hafıza, kristalize zeka ile derinden ilişkilidir. Geçmiş deneyimlerin etkisi söz konusu olduğunda, kristalize zekanın temelini oluşturmaya yardımcı olurlar.
Akışkan ve Kristalize Zeka Arasındaki Karşılaştırma Tablosu
| Karşılaştırma Parametreleri | Akıcı istihbarat | Kristalize Zeka |
| Tanım | Edinilen becerilere ve hayatta ele alınan sorunlara dayalı zeka. | Bir kişinin yaklaşan herhangi bir uyarana tepki verme şeklini şekillendiren önceden var olan bilgiye dayanan zeka. |
| Yaşın Etkisi | Kişinin yaşının artmasından etkilenmez ancak ilerleyen yıllarda düşebilir. | Yaşla birlikte artar. |
| Ana Yetenek | Zeka uygulayarak mantıklı çözümler sunar. | Yalnızca geçmiş deneyimlerden öğrenmeye dayalı sorunları çözebilir. |
| Deneyimsel öğrenme | Deneyimler, akışkan zekanın kullanımında referans bulamıyor. | Geçmiş deneyimler, kristalize zekanın bel kemiğini oluşturur. |
| Uygulama | Yeni stratejiler oluşturmak ve bulmacaları çözmek (yerinde). | Ezberlenmiş gerçekleri kullanarak ve geçmiş olayları hatırlayarak sınavlar yazmak. |
Akışkan Zekası nedir?
Akışkan zekası ayrıca Gf (genel akışkan) olarak da adlandırılır. Cattel, akışkan zekayı “geçmişte benzer bir durumun nasıl ele alındığına bakılmaksızın, durumlarla başa çıkmak için doğuştan gelen kapasite” olarak tanımlar. Çoğunlukla, mantıksal problemler, stratejik planlama, sınavlar ve zihinsel becerilerin veya yeteneklerin kullanılmasını gerektiren diğer doğaüstü faaliyetler de dahil olmak üzere, akıl yürütme sorunları yalnızca bu tür zeka kullanılarak çözülür.
Bu zeka biçimini uygulamadan korelasyon oluşturmak ve bilimsel sorunları analiz etmek mümkün değildir. Kişi, aynısını kullanarak tümevarımsal akıl yürütme veya tümdengelimli akıl yürütme ile meşgul olabilir. Düşünme kalıplarına da güvenmek mümkündür, çünkü bu zeka biçimini kullanmak, bir kişinin zihnin mantıksal yönünü basit problemlere transfer ederek onları zaman içinde çözmesine izin verir.
Etimolojiye göre “akışkan” sürekli akan zekayı ifade eder. Yaşam boyunca akan ve gelen her şeyi biriktiren bir akış olarak gerçekleştirilebilir. Yaşla birlikte sıvı zekasındaki düşüş, beyin hücrelerinin zayıflığından kaynaklanmaktadır. Kişi yaşlandıkça, ortalama bireylerde mantıksal akıl yürütme kullanımı sabit kalmadığından kapasite azalır.
Kristalize Zeka Nedir?
Kristalize zeka aynı zamanda Gc (genel kristalize) olarak da adlandırılır. Edinilen bilgi, öğrenmenin temeli ile ilgili yaşam durumlarını ele almak için kristalize zeka tarafından uygulanır. Okul eğitimi ve çocukluktan itibaren aşılanan ahlaki düşünceler, kristalize zekanın değerlendirilmesindeki ilerlemeye katkıda bulunur. Yaşın bu kategori üzerindeki etkisini incelemek için çeşitli testler yapılabilir.
Önceden var olan bilginin önemi, benzer sorunların ortaya çıkması ve eski deneyimleri hatırlamanın bir kişinin yaşam standardını korumasına yardımcı olması gerçeğinde yatmaktadır. Örneğin, erken çocukluk döneminde anlama becerilerini öğrenen bir kişi, aynı “temel bilgiyi” yarışma sınavlarında sorulan anlama sorularına uygular. Tabloları ezberlemek de aynı prensipleri uygular.
Yaşla birlikte kristalize zekadaki artış, daha fazla gerçeği ezberleme ve deneyimsel öğrenmeyi daha derin bir şekilde özümseme için zihinsel kapasitedeki artışa bağlanabilir. Bu yön, akışkan zeka ile de yakından ilgilidir. Bu şekilde, akışkan zeka ve kristalize zeka el ele gider.
Akışkan ve Kristalize Zeka Arasındaki Temel Farklar
Çözüm
Her iki zeka türü de aynı anda çalıştığından, tüm farklılıklar özel benzerliklerle ilişkilidir. Bir kişinin, eldeki soruna göre farklı türlerin kullanımını dengelemesi gerekir. Edinilen bilginin deneyimsel öğrenmenin dağılmasına yol açmadığından emin olunmalıdır. Yaş faktörü insan özellikleriyle kontrol edilemez, ancak sosyal beceriler buna göre şekillendirilebilir,
