Yağmur suyunun etkisi, önemli sıcaklık değişimleri ve çevresel değişiklikler yoluyla kayaların parçalanması süreci, Ayrışma olarak bilinir. Ayrışma çeşitli nedenlerle gerçekleşebilir. Bu nedenlerden ikisi Mekanik Ayrışma ve Kimyasal Ayrışmadır. Bu ikisi arasındaki fark oldukça basit ama oldukça büyük.
Mekanik Ayrışma ve Kimyasal Ayrışma
Mekanik Ayrışma ile Kimyasal Ayrışma arasındaki fark, Mekanik Ayrışmanın kayanın kimyasal bileşimini değiştirmeden gerçekleşmesidir. Öte yandan, Kimyasal Ayrışma, kayaların kimyasal bileşimini tamamen değiştirerek gerçekleşir. Kayaların parçalanmasındaki bu değişikliklere neden olan etkenler birbirinden farklıdır ve Mekanik Ayrışma ve Kimyasal Ayrışma ayrışma süreçlerinin coğrafi konumları da farklıdır.
Mekanik ayrışma, kayanın kimyasal bileşimini değiştirmeden kayaların çatlamasının meydana geldiği mekanizmadır. En yaygın mekanik ayrışma türü, donma-çözülme ayrışması yoluyla gerçekleşir.
Kayaların gözenekli olduğu zamanlarda en çok kıyıları etkiler. Su kayaların içine girer ve bu kayaların gözenekliliği içerideki suyu dondurur. Buz, kayanın genişlemesine ve çatlamasına neden olur.
Kimyasal bileşimlerinin değişmesi nedeniyle kayaların çatlamasının gerçekleştiği yol Kimyasal ayrışmadır. Yağmur suyu kayaya ulaştığında bu süreç başlar ve ya parçalanır ya da kaya yenilir.
Bu işleme karbonatlaşma denir. Bu sadece biraz asidik veya karbonik yağmur veya denizden gelen su, örneğin kireçtaşı veya tebeşir gibi tortul kayalarla temas ettiğinde, buharlaşmasına neden olur.
Asitli su ile kalsiyum karbonat arasında kimyasal bir reaksiyon meydana gelir ve bu da onu kalsiyum bikarbonata dönüştürür. Bu onu çözünür hale getirir ve çözelti içinde alınır. Bu tür ayrışma, ısıtılmış, ıslak koşullarda gerçekleşir.
Mekanik Ayrışma ve Kimyasal Ayrışma Arasındaki Karşılaştırma Tablosu
| Karşılaştırma parametreleri | Mekanik Ayrışma | Kimyasal Ayrışma |
| Tanım | Mekanik ayrışmada kimyasal bileşim değişmez. | Kimyasal ayrışmada kimyasal bileşim değişir. |
| Coğrafi Konumlar | Sıcaklık gün boyunca değişmeye devam ettiği için sıcak ve kuru koşullarda gerçekleşir. | Kimyasal ayrışma, sıcak ve nemli iklime sahip bölgelerde gerçekleşir. |
| Temsilciler | Mekanik ayrışmanın ana etkenleri akan su, sıcaklık, rüzgar ve nemdir. | Kimyasal ayrışmanın ana ajanları hidrasyon, karbonatlaşma, oksitlenme ve çözeltidir. |
| Etkilemek | Bu tür ayrışma, kayaları çok büyük ölçüde derinden etkiler. | Bu tür ayrışma sadece dünyanın yüzeyinde gerçekleşir. |
| Sonuç | Mekanik Ayrışma, kayaların bileşimini değiştirmeden kayaları daha küçük parçalara ayırır. | Kimyasal Ayrışma, dünya yüzeyinin tepesinde yeni mineraller oluşturarak kayaları parçalayarak gerçekleşir. |
Mekanik Ayrışma Nedir?
Fiziksel ayrışma ve ayrışma olarak da bilinen mekanik ayrışma, kayanın daha küçük parçalara ayrılmasını sağlar. Kayalarda mekanik ayrışmanın meydana gelmesinin ana nedeni sıvı veya katı halde olabilen sudur.
Daha fazla detaylandırmak gerekirse, sıvı su kayaların çatlaklarına sızarak içeri girer. Daha sonra, bölgenin sıcaklığı düşerse, kayaların içindeki su donar ve bu da kayanın genişlemesine ve çatlamasına neden olur.
Buz daha sonra bir katalizör rolünü oynar. Yavaş yavaş taşların çatlaklarını uzatır ve kayayı böler. Buz çözüldüğünde, sıvı su, çatlakta kaybolan küçük küçük taş parçalarını uzaklaştırarak ayrışma sürecini tamamlar. Bu özel süreç (donma-çözülme döngüsü) soğuk hava koşulları olarak bilinir.
Sıcaklık değişiklikleri, termal stres olarak bilinen bir şekilde mekanik ayrışmaya da katkıda bulunabilir: ısıdaki değişiklikler, kayanın genişlemesine (ısı ile) ve büzülmesine (soğuk ile) neden olur. Belli bir süre sonra kayanın oluşumu parçalanır. Belirli bir süre geçtikten sonra kayalar daha küçük parçalara ayrılmaya başlar.
Kimyasal Ayrışma Nedir?
Kimyasal Ayrışma, taşlarda ve atmosferde bulunan minerallerin etrafında meydana gelen kimyasal reaksiyonlar nedeniyle kayaların parçalanmasının gerçekleştiği ilkedir. Kimyasal ayrışmanın ana ajanları sudur.
Suda birçok sentetik bileşik bulunur. Su, parçalanma sürecini başlatmak için kayalara sızan karbonik asit gibi birçok zayıf asit içerir.
Bu hassas asit, ortamdaki karbondioksit gazının yağmur suyuna karışmasıyla oluşması için yeterlidir. Kükürt dioksit ve azot gazları, kimyasal ayrışma katalizörleri olarak işlev gören diğer asit yağmuru çeşitlerini oluşturur.
Kükürt dioksitin birkaç kaynağı kömür yakan enerji santralleridir ve bazıları da volkanlardan ve kıyı bataklıklarından kaynaklanır. Bu kükürt gazları, sonunda sülfürik asit oluşturmak için oksijen ve yağmur suyu ile temas eder.
Asit, çok zayıf olmasına rağmen bitki örtüsüne ve kayalara oldukça fazla zarar veren bol miktarda ve uzun süreli etkilere sahiptir. Oksidasyon, oksijenin başka bir maddeyle birleştiği ve oksit adı verilen bileşikler oluşturduğu zaman meydana gelen alışılmadık bir kimyasal aşınma türüdür.
Mekanik Ayrışma ve Kimyasal Ayrışma Arasındaki Temel Farklılıklar
Çözüm
Mekanik Ayrışma ve Kimyasal Ayrışma, dünyanın yüzeyi sıkıştırdığı ve aşındırdığı akıllara durgunluk veren yollardır. Tabiat ana bize inanılmaz bir şekilde kayaları nasıl çözebileceğini, parçalayabileceğini ve onlardan yeni mineraller oluşturabileceğini gösteriyor. Bu büyülü ayrışma sürecini daha sonra, bu mineralleri ve kayaları farklı bir yere götüren, doğayı ve herkesi etkileyen erozyon takip eder. Bu iki tür aşınma veya erozyon arasındaki farklar, birincil etkenlerin akılda tutulup tutulmadığına bakmak için basittir.
