Canlı organizmalar, ebeveynler ve yavrular arasındaki özelliklerin kalıtım yoluyla aktarılmasından sorumlu olan, gen adı verilen benzersiz bir özelliğe sahiptir. Bir tür, kalıtımın temel işleyen birimi olarak adlandırılabilir. Genlerin sayısı ve rolleri, türlerin çeşitli spektrumunda büyük ölçüde değişebilir.
Baskın ve Resesif Alel
Baskın Alel ve Çekinik Alel arasındaki fark, baskın bir alel, genin bir kopyası mevcut olsa bile kendini ifade edebilirken, çekinik bir alel, ifade edilmek için dev olarak çiftler halinde mevcut olmalıdır.
Hem genler hem de aleller kalıtımdan sorumludur. Bir genin biraz farklı bir formundaki bir alel. Bir gen, her bir ebeveynden birer tane olmak üzere çiftler halinde kalıtılır. Bir genin kopyası diğerinden biraz farklı olduğunda, alel olur.
Aleller bazen bir organizmanın genetik yapısında gözlemlenebilir değişikliklere neden olur. Bu tür değişikliklere fenotipik değişiklikler denir. Bu tür değişiklikler normalde baskın ve çekinik alellerin varlığından kaynaklanır. Baskın bir alel, diğer aleli geçersiz kılarak kendini ifade edendir. Çekinik bir alel, baskın bir alel varlığında geçersiz kılınan alel olacaktır.
Genetik ifade bu tür alellere bağlıdır. Belirli bir gen için ikiden fazla alel olabilirler. Genellikle, belirli bir zamanda yalnızca ikisi bulunur, ancak bazen toplu bir şekilde hareket edebilirler.
Baskın ve Çekinik Alel Karşılaştırma Tablosu (Tablo Şeklinde)
| Karşılaştırma Parametresi | baskın alel | çekinik alel |
|---|---|---|
| Tanım | Aleller, diğer alelleri geçersiz kılarak kendilerini ifade edebilirler. | Diğer alelleri geçersiz kılamayan aleller çekinik alellerdir. |
| Eylem | Diğer benzer alellerin yokluğunda bile diğer genlerin etkisini maskeleyebilirler. | Çiftler halinde bulunmazlarsa kendilerini ifade edemezler. |
| temsil | Büyük harfle temsil edilir | Küçük harfle temsil edilir. |
| Miras | Fenotipik ifadenin görülmesi muhtemeldir. | Fenotipik ifade olasılığı her zaman daha azdır. |
| Örnek | Bezelye bitkilerinde kırmızı çiçekler | Bezelye bitkilerinde beyaz çiçekler |
Baskın Alel Nedir?
Baskın bir alel, diğer alellerin varlığına rağmen kendisini fenotipik olarak ifade etme yeteneğine sahip bir aleldir. Baskın bir alelin karakteristik özelliği, kalıtım ve ekspresyon sırasında diğer genlerin etkisini maskeleme yeteneğine sahip olmasıdır.
Alel ekspresyonunun daha derinden anlaşılması, yapısal proteinleri aktif olarak kodlamada alellerin ve genlerin rolüne dayanır. Böyle bir alelin tek bir kopyası, hücrelere yeterli enzim sağlayabilir. Bazı özellikler, belirli pigmentlerin veya enzimlerin varlığına bağlıyken, diğerleri bu tür pigmentlerin olmamasına bağlıdır. Her iki durumda da, ortaya çıkan prototip diğerinden tamamen farklıdır.
Baskınlık, aleller için göreceli bir özelliktir. Bir baskın alel, başka bir baskın alel varlığında çekinik olabilir. Dominant bir alel bu nedenle hem heterozigot hem de homozigot durumlarda kendini ifade edebilir. Hakimiyet üç tip olabilir;
- Tam Hakimiyet- Baskın bir alel, çekinik bir alelin etkisini tamamen gizlediğinde. Baskın bir alele sahip bir heterozigot gen çifti, homozigot çifti ile tam olarak aynı fenotipik ifadeye sahip olacaktır.
- birlikte egemenlik- Birlikte baskınlık durumunda, mutlak baskınlık yoktur, yani organizmanın farklı bölgelerinde her iki alel de ifade edilir. Özellikler ayrılabilir.
- Eksik Baskınlık- Eksik baskınlık, her iki alel de farklı enzimler salgıladığında meydana gelir, ancak alellerin hiçbiri fenotipik ifadede birbirine hakim değildir.
Resesif Alel Nedir?
Çekinik bir alel, baskın bir alel varlığında kendisini fenotipik olarak ifade edemeyen aleldir. Bu, bir heterozigot gen çifti durumunda, çekinik bir gen mevcut olsa bile fenotipin bundan etkilenmeyeceği anlamına gelir.
Genetik ekspresyon için, bir resesif alel, bir homozigot genotipte daima çiftler halinde olmalıdır. Heterozigot genotipe sahip organizma, çekinik özelliğin taşıyıcısı olur. Eğer iki taşıyıcı organizma eşleşirse, yavrunun çekinik bir fenotipik ifadeye sahip olma olasılığı yüzde 25'tir.
Çekinik bir alelin etkisinin normalde maskeli kalmasının nedeni, çekinik alelin çoğunlukla işlevsel proteinler üreten baskın alelden farklı olarak genellikle işlevsel olmayan proteinler üretmesidir. Enzimler substratlarını örtme yeteneğine sahip olduklarından, sadece bir fonksiyonel genin varlığı sistemi nadiren etkiler.
Şunu belirtmek önemlidir ki, baskın alellerin evrim açısından çekinik alelden mutlaka üstün olması gerekmemektedir. Baskın bir alel, doğal seçilim sürecinde reddedilebilir. Alel, protein üretimini kontrol eder, tüm proteinler birlikte çevre ile daha fazla etkileşime giren organizmayı kontrol eder. İşlevsel bir enzimin yokluğu organizma için bazı zamanlarda faydalı olabilir.
Baskın ve Çekinik Alel Arasındaki Temel Farklılıklar
Çözüm
Bir organizmanın genetik yapısı, her bir ebeveynden miras alınan alel çiftine bağlıdır. Aleller çeşitli gen türleridir. Bununla birlikte, belirli aleller, başka bir alelin organizma üzerindeki etkisini maskelemek için test eder, bu tür alellere Dominant aleller denir. Diğer alellerin varlığında kendini ifade edemeyen aleller ise çekinik alel olur. Hakimiyet kavramı görecelidir, yani karakteristik "baskınlık" her zaman sözde "çekinik" bir alel ile ilişkilidir.
