Çeşitli bilimsel bulgulara göre hafıza, gelecekteki eylemi etkileyen önceki deneyimlerin saklanmasıdır. Gerektiğinde gelecekte geri almak için bilgiyi kodlayan ve depolayan beynin bir yeteneğidir.
Birçok uzman, herhangi bir olayı yaşadıktan sonra beynin bu bilgiyi depolamak için farklı bir süreç geçirdiğine inanır. Başlangıçta bilgiyi duyusal aşamada saklar; hemen ardından bilgileri kısa süreli bellek olarak saklar ve bazı anıları da uzun süreli bellek olarak kaydeder.
Beyindeki nöron hücreleri hafızanın oluşumunda önemli bir rol oynar. Anıların açık ve örtük işleyişini kontrol eder. Duyusal bir işlemci olarak nöron hücreleri, olayı kimyasal ve fiziksel uyaranlarla algılar. Ayrıca çeşitli odak ve niyet derecelerini de analiz eder.
Çeşitli matrisleri analiz ettikten sonra, nöron hücreleri hangi bilginin gerekli olduğuna ve hangisinin olmadığına karar verir.
Kısa Süreli ve Uzun Süreli Bellek
Kısa Süreli ve Uzun Süreli Bellek arasındaki fark, Kısa süreli bellek, yakın geçmişte meydana gelen küçük miktarlardaki bilgileri beyinde saklama yeteneğidir. Uzun süreli bellek, beynin geçmişten gelen bilgileri depolamak için uzun süreli bir yeteneğidir.
Kısa Süreli ve Uzun Süreli Bellek Karşılaştırma Tablosu (Tablo Halinde)
| Karşılaştırma Parametresi | Kısa süreli hafıza | Uzun süreli hafıza |
|---|---|---|
| Süre | Kısa süreli belleğin süresi kısadır. Genel olarak, hafızanın süresi birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar sürer. Zaman ilerledikçe beyin kısa süreli anıları siler. | Uzun dönem süresi oldukça uzun bir süre sürer. Bazı insanlar için ömür boyu sürebilir. Zamanın ilerlemesi ile insanlar gerektiğinde bu anıları hatırlayabilmektedir. |
| Kapasite | Kısa süreli belleğin kapasitesi, herhangi bir prova olmaksızın küçüktür. Çeşitli bilimsel deneylere göre, beynin herhangi bir provaya ihtiyaç duymadan aynı anda sadece 2 ila 7 maddeyi depolayabildiği tespit edilmiştir. | Uzun süreli belleğin kapasitesi sınırsızdır. Ancak kişiden kişiye değişebileceği gibi herhangi bir uzun süreli belleğin gelişimi sırasındaki ciddiyetine ve tekrarına da bağlıdır. |
| kullanışlılık | Kısa süreli belleğin faydasını günlük hayatta herkes yaşar. Normal önemsiz görevler için bilgi topladığımız yer. | Uzun süreli belleğin faydası, herhangi bir karmaşık görevin planlanması ve yürütülmesi sırasında deneyimlenebilir. Bir kişinin herhangi bir görevi planlamak ve yürütmek için önceki bilgileri hatırladığı yer. |
| Gelişim | Parçalamak kısa süreli belleği iyileştirebilir | Prova ve tekrarlayan görevler uzun süreli belleği geliştirir. |
| Zarar | Nörodejeneratif hastalıklar kısa süreli hafızaya zarar verebilir. | Ani bir kafa travması, uzun süreli hafızaya zarar verebilir. |
Kısa Süreli Bellek Nedir?
Kısa süreli bellek, herhangi bir tekrara gerek kalmadan beyinde birkaç saniye ile bir dakika arasında kalabilen bir bilgi türüdür. Çoğu insan bu hafızayı günlük işler için ona fazla dikkat etmeden kullanır. Bu nedenle, birçok sinirbilimci buna çalışma belleği de der.
Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlıdır. Çeşitli araştırma verilerine göre bilim adamları, beynin herhangi bir zamanda yalnızca 2 ila 7 öğeyi tutabileceğine inanıyor. Ancak kesin sayı hala tartışmalıdır.
Dikkat dağınıklığı ve hastalık gibi çeşitli müdahaleler de kısa süreli belleğin kapasitesini etkileyebilir. Gürültülü ortamın beyindeki kısa süreli hafıza kapasitesini de etkilediği bulunmuştur.
Benzer şekilde Alzheimer, şizofreni, afazi, travma sonrası stres bozukluğu ve ileri yaş gibi çeşitli hastalıklar da kısa süreli bellek süresini etkileyebilir.
Öte yandan, prova ve parçalama gibi etkinlikler de kısa süreli belleğin kapasitesini artırabilir. Bu nedenle birçok ülke telefon ve kredi kartı numaralarını yığın halinde yazıyor. Beynin herhangi bir zamanda daha fazla bilgi işlemesine yardımcı olur.
Uzun Süreli Bellek Nedir?
Uzun süreli anılar, çalışan/kısa süreli anılardan türer. Bir hafızanın uzun süre bir dakikadan uzun sürmesine uzun süreli hafıza denir. Bilgisayarın sabit disk sürücüsünün aksine, insan beyni hafızayı beynin farklı bölümlerinde depolar.
Pek çok araştırmadan sonra, bilim adamları uzun süreli belleği iki ana bölüme ayırdılar. Bunlar açık ve örtük bellektir.
Açık bellek, beynin hipokampus, peririnal korteks ve entorinal korteksi tarafından işlenir. Her zaman bilinçli olarak mevcuttur. Örtük hafızanın vücudun fiziksel hareketinden oluştuğu yer. Örnek olarak, yüzmek, bisiklete binmek ve araba kullanmak örtük hafızanın bir parçasıdır.
Açık bellek üç farklı bölüme ayrılmıştır. Bunlar; olaysal bellek, anlamsal bellek ve otobiyografik bellektir.
Uzun süreli hafızanın çoğu, onarıcı görevlerden ve provalardan oluşur. Burada çoklu uygulamalar uzun süreli hafızayı geliştirir. Ancak travmatik beyin hasarı ve nörodejeneratif hastalıklar da uzun süreli hafızayı etkileyebilir.
Kısa Süreli ve Uzun Süreli Bellek Arasındaki Temel Farklar
- Kısa ve uzun süreli bellek arasındaki temel fark kapasitedir. İnsan beyni sadece 2 ila 7 arası bilgiyi kısa süreli hafıza olarak saklayabilir ve burada sınırsız sayıda öğeyi uzun süreli hafıza olarak hatırlayabilir.
- Kısa ve uzun süreli bellek arasındaki diğer bir fark da süre. Kısa süreli belleğin süresi sadece birkaç saniye ile bir dakika arasındadır. Bununla birlikte, uzun süreli belleğin süresi birkaç dakikadan fazla olabilir.
- Kısa süreli hafızayı saklama yeteneği, parçalama ile geliştirilebilir. Onarıcı görevler ve provalarla uzun süreli hafızayı saklama yeteneğinin geliştirilebildiği yerler.
- Çoğu insan kısa süreli belleği beyninden çabucak siler, ancak uzun süreli anıları yıllarca (hatta bir ömür boyu) saklarlar.
- Kısa süreli bellek, beynin çeşitli görevleri vurgulamadan işlediği günlük görevlerde çok faydalıdır. Öte yandan, uzun süreli bellekler, karmaşık görevlerin planlanması ve yürütülmesinde faydalıdır.
Çözüm
İnsan beyni karmaşık bilgi işlem süreçlerinden oluşur. Burada her beyin diğerinden farklıdır ve tamamen farklı şekillerde çalışır. Her bilim adamının üzerinde anlaştığı bellek oluşumunun bir yönü, bunun mükemmel bir süreç olmadığıdır. Birçok faktör anıları etkileyebilir. Bu faktörler kasıtlı ve tesadüfi olabilir. Anıların gelişimini ve depolanmasını etkilerler.
Bilinç, dikkat ve uyarılma gibi beyin fonksiyonlarının çeşitli durumları, öznenin herhangi bir olayı nasıl deneyimleyeceğini belirler. Algı, öğrenme ve düşünce süreçlerinin beyinde hafızanın depolanmasında önemli bir rol oynadığına inanılmaktadır.
- https://care.diabetesjournals.org/content/18/5/681.short
- https://psycnet.apa.org/record/1998-11364-005
- https://www.jneurosci.org/content/jneuro/30/39/13066.full.pdf
